جراحی بازتوانی حرکات صورت چیست و چگونه انجام میشود؟
جراحی بازتوانی حرکات صورت به افراد مبتلا به فلج صورت کمک میکند تا تقارن و عملکرد صورت خود را بازیابند. افراد مبتلا به فلج صورت دچار ضعف یا فقدان کامل حرکت میشوند که معمولاً در نیمی از صورت دیده میشود. این ضعف باعث ایجاد عدم تعادل میان دو طرف صورت میشود که به آن عدم تقارن گفته میشود. این وضعیت بر ظاهر و عملکرد صورت تأثیر میگذارد و گاهی موجب ناراحتی یا درد میشود.
افراد مبتلا به فلج صورت اغلب در لبخند زدن و برقراری ارتباط با دیگران مشکل دارند. آنها ممکن است در بستن چشم و دهان نیز مشکل داشته باشند و این موضوع میتواند بر سلامت چشم، گفتار و غذا خوردن اثر بگذارد و گاهی باعث ریزش آب دهان شود. عدم تقارن و ضعف صورت میتواند ناتوانکننده باشد و ممکن است بر اعتماد به نفس افراد اثر بگذارد.
گزینههای درمانی بسیاری برای فلج صورت وجود دارد، هم جراحی و هم غیرجراحی. همچنین انواع مختلفی از جراحیها در دسترس هستند. برخی از آنها شامل جابهجایی یک عصب از بخشی از صورت به بخش دیگر برای بازیابی عملکرد هستند. گاهی یک عضله از قسمت دیگری از بدن به صورت منتقل میشود تا یک عملکرد خاصمانند لبخندبهبود یابد. ممکن است برای دستیابی به اهداف جراحی خود به بیش از یک روش نیاز داشته باشید.
جراحی بازتوانی حرکات صورت میتواند به افراد مبتلا به فلج صورت کمک کند تا لبخند بزنند و حرکات چهرهای دیگر انجام دهند. این جراحی بسیار تخصصی و فردمحور است، بنابراین انتخاب جراحی که در زمینه عصب صورت و جراحی بازگردانی حرکت صورت تخصص دارد، اهمیت زیادی دارد.
چرا جراحی بازتوانی حرکات صورت انجام میشود؟
فلج صورت میتواند به دلایل مختلف ایجاد شود. شایعترین علل آن فلج بل و سندرم رامسیهانت هستند. آسیب، سکته یا تومور نیز میتوانند باعث آسیب عصب صورت و از دست رفتن عملکرد شوند. در نوزادان، فلج صورت ممکن است به دلیل آسیب هنگام تولد یا هنگام رشد ایجاد شود.
ناتوانی در حرکت دادن برخی از عضلات صورت ممکن است لبخند زدن و نشان دادن احساسات را دشوار کند. فلج صورت همچنین ممکن است به دلیل ناتوانی در بستن چشم یا پلکزدن ارادی، باعث آسیب به سلامت و بینایی چشم شود. فلج همچنین ممکن است موجب فروریزش سوراخ بینی شود، به طوری که جریان هوا تا حدی یا به طور کامل مسدود شود. این اتفاق به این دلیل میافتد که عضلات گونه قادر نیستند طرف بینی را به سمت گونه بکشند.
وضعیت دیگری به نام سینکینزیس (synkinesis)نیز گاهی پس از فلج صورت ایجاد میشود. در این وضعیت، تمامی اعصاب صورت، عضلات را به طور همزمان تحریک میکنند. این باعث ایجاد حالتی شبیه «کشمکش» عضلات میشود. این مشکل ممکن است به این دلیل رخ دهد که عصب صورت پس از فلج بهدرستی بهبود نیافته است. سینکینزیس ممکن است بر صحبت کردن، جویدن و بلعیدن اثر بگذارد. همچنین ممکن است هنگام حرکت دادن دهان یا لبخند زدن، چشم به طور غیرارادی بسته شود.
بسته به علت، برخی از افراد مبتلا به فلج صورت ممکن است بدون درمان و با گذشت زمان بهبود یابند. گاهی درمانهای غیرجراحی میتوانند به بازگشت تقارن و عملکرد کمک کنند. برای مثال، فیزیوتراپی و تزریق اُنابوتولینومتوکسین A بوتاکس میتوانند با شل کردن برخی عضلات به افراد مبتلا به سینکینزیس کمک کنند.
متخصصان عصب صورت میتوانند تشخیص دهند که آیا درمان زودهنگام لازم است یا خیر. مراجعه به متخصص بازگردانی حرکت صورت برای ارزیابی و در برخی موارد انجام جراحی، ضروری است. برخی گزینههای درمانی تنها زمانی قابل انجاماند که در فاصله نزدیک و سریع پس از ایجاد فلج صورت اقدام شود، بنابراین مراجعه زودهنگام اهمیت دارد.
درمان زمانی اهمیت دارد که فلج صورت باعث دشواری در بستن چشم شود. جراحی میتواند امکان بستن چشم را فراهم کرده و از خشک شدن آن جلوگیری کند.
اگر جراحی بازگردانی حرکت صورت توصیه شود، میتواند به متعادلتر شدن ظاهر صورت و بازیابی توانایی لبخند و دیگر عملکردها کمک کند.
نوع جراحی شما بستگی به علائمتان دارد. تکنیکهای بسیاری برای بازگرداندن حرکت به صورت فلج وجود دارند. برخی از این تکنیکها عبارتند از:
- جراحی ترمیم میکروسکوپی عصب صورت
- پیوند عصب صورت
- جراحی انتقال عصب
- جراحی انتقال عضله
- جراحی پیوند عضله، معروف به بازگردانی حرکت صورت با عضله گراسیلیس
- لیفت صورت، لیفت ابرو و روشهای دیگر برای بازگرداندن تقارن
- جراحی بازگردانی عملکرد پلک برای بهبود پلکزدن و بستن پلک
افراد مبتلا به سینکینزیس که دچار سفتی عضلات صورت، اسپاسم یا انقباض همزمان تمامی عضلات صورت میشوند، ممکن است از موارد زیر بهرهمند شوند:
- تزریق بوتاکس برای مسدود کردن سیگنالهای عصبی
- فیزیوتراپی شامل ماساژ، کشش و بازآموزی عصبی-عضلانی
- نورکتومی انتخابی که شامل قطع شاخههای خاصی از عصب صورت است. اهداف این عمل شامل شل کردن برخی از عضلات سفت صورت و همچنین ضعیف کردن عضلاتی است که در برابر لبخند مقاومت میکنند. گاهی شاخههای مربوط به پلکها قطع میشوند تا هنگام تلاش برای لبخند زدن، پلکها بسته نشوند.
- میکتومی انتخابی همراه با نورولیز انتهایی (selective myectomy with terminal neurolysis)که شامل تقسیم یک یا چند عضله در صورت است.
ریسکهای جراحی بازتوانی صورت چیست؟
همانند هر جراحی دیگری، جراحی بازتوانی حرکات صورت با برخی خطرات همراه است. این خطرات به نوع دقیق جراحی بازانگیزی صورت بستگی دارد که انجام میشود. تورم موقت، کبودی و بیحسی در ناحیه جراحی که با فرآیند بهبود برطرف میشود، شایع است. خطرات کمتر شایع اما ممکن شامل عفونت، تغییر در شکل یا فرم صورت، آسیب عصبی و جمعشدن خون زیر پوست که هماتوم نامیده میشود، هستند.
اگر شما جراحی انتقال عصب انجام دهید، این احتمال وجود دارد که عصب بهدرستی رشد نکند. این موضوع میتواند منجر به بروز سینکینزیس شود. زمانی که یک عضله پیوند زده میشود، احتمال کاهش جریان خون به عضله وجود دارد که میتواند منجر به کاهش عملکرد حرکتی شود. با این حال، چنین عوارضی نادر هستند.
ممکن است چندین ماه طول بکشد تا بهبود در فلج صورت مشاهده شود. این موضوع بهویژه در صورتی صدق میکند که شما جراحی انتقال عصب یا پیوند عضله داشته باشید. پس از این جراحیها، زمان لازم است تا سلولهای عصبی پس از اتصال دوباره رشد کنند.
در اغلب موارد، افراد پس از جراحی بازتوانی حرکات صورت بهبود را تجربه میکنند. با این حال، ممکن است عملکرد بهطور کامل بازنگردد یا همچنان مقداری عدمتقارن در صورت وجود داشته باشد. اگر این اتفاق بیفتد، جراح معمولاً گزینههای دیگری را برای بهبود عملکرد پیشنهاد خواهد کرد.
برخی از افراد برای دستیابی به بهترین نتیجه، نیاز به انجام جراحیهای بیشتری دارند. این امر ممکن است به دلیل بروز عارضه جراحی یا صرفاً برای تقویت نتیجه و دستیابی به تقارن و عملکرد بهتر باشد. جراحی بازانگیزی صورت یک روش تخصصی و فردمحور است. بهتر است پیش از جراحی درباره مزایا و خطرات آن با جراح و سایر اعضای تیم مراقبت سلامت خود صحبت کنید.
چگونه برای جراحی بازتوانی حرکات صورت آماده میشوید؟
با یک جراح و تیم درمانی که در زمینه عصب صورت و بازانگیزی صورت تخصص دارند همکاری کنید. این موضوع به شما امکان میدهد به مراقبتهای جامع و پیشرفته دسترسی داشته باشید. اگر به دنبال درمان کودک خود با فلج صورت هستید، به جراحی مراجعه کنید که در انجام این جراحی در کودکان تخصص دارد.
از آنجا که جراحی بازانگیزی صورت بر اساس نیازهای فردی شما برنامهریزی میشود، جراح تلاش میکند علت فلج صورت شما را درک کند. جراح همچنین از شما میپرسد که فلج صورت چگونه بر زندگی شما تأثیر گذاشته و اهداف درمانیتان چیست. با استفاده از این اطلاعات و نیز بررسی سابقه پزشکی شما، جراح با شما همکاری میکند تا یک برنامه درمانی طراحی شود.
احتمالاً معاینه جامع عملکرد صورت خواهید داشت. ممکن است از شما خواسته شود که ابروهایتان را بالا ببرید، چشمانتان را ببندید، لبخند بزنید و سایر حرکات صورت را انجام دهید. عکسها و ویدئوهایی از صورت شما گرفته میشود تا پس از جراحی با نتایج مقایسه شوند.
تیم مراقبت سلامت همچنین علت و زمان وقوع فلج صورت را بررسی میکند. اگر علت مشخص نباشد، ممکن است به انجام تصویربرداری مانند سیتیاسکن (CT) یا امآرآی (MRI) نیاز باشد. اگر علت یک تومور یا آسیب باشد که قابل درمان است، معمولاً ابتدا درمان علت انجام میشود و سپس جراحی بازانگیزی صورت در نظر گرفته میشود.
آزمایشهای دیگری نیز میتوانند میزان آسیب عصبی را مشخص کنند و نشان دهند آیا احتمال بهبود بدون جراحی وجود دارد یا نه. این آزمایشها شامل الکترومیوگرافی (EMG) و الکترونوروگرافی (ENoG) هستند.
ممکن است با یک فیزیوتراپیست ملاقات داشته باشید. فیزیوتراپیست میزان حرکت فعلی شما را ارزیابی میکند و تکنیکهای کشش، ماساژ و تقویت عضلات را آموزش میدهد. این برنامه درمانی مطابق با نیازهای فردی شما تنظیم میشود. همچنین ممکن است سایر متخصصان مانند نورولوژیست و چشمپزشک شما را ارزیابی کنند. این متخصصان همراه با جراح برای ایجاد یک برنامه درمانی همکاری میکنند.
پیش از تصمیمگیری برای جراحی، ممکن است تیم درمانی از شما بخواهد درمانهای دیگری مانند تزریق بوتاکس را امتحان کنید. اگر کودک شما دچار فلج صورت باشد، زمانبندی جراحی اهمیت زیادی دارد. ممکن است جراح توصیه کند تا کودک کمی بزرگتر شود، سپس جراحی بازانگیزی صورت انجام شود.
مهم است که درباره اهداف جراحی و اینکه آیا بیش از یک جراحی لازم است یا خیر، با جراح خود صحبت کنید. مطمئن شوید که مزایا، خطرات و مراقبتهای بعد از جراحی را بهطور کامل درک کردهاید.
چه چیزی از جراحی بازتوانی حرکات صورت باید انتظار داشته باشید؟
پیش از جراحی
ممکن است لازم باشد چند هفته پیش از جراحی مصرف برخی داروها را متوقف کنید. این داروها شامل رقیقکنندههای خون مانند وارفارین و همچنین آسپرین و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن سدیم هستند.
اگر داروهای شیمیدرمانی، ایمونوتراپی یا کورتیکواستروئید مصرف میکنید، ممکن است لازم باشد چند هفته پیش از جراحی مصرف آنها را متوقف کنید. همچنین حتماً دستورالعملهای جراح درباره زمان قطع خوردن و آشامیدن پیش از جراحی را دنبال کنید.
در طول جراحی
نوع بیهوشی مورد استفاده به نوع جراحی بازانگیزی صورت و سابقه پزشکی شما بستگی دارد. معمولاً از بیهوشی عمومی استفاده میشود که در آن دارویی برای خواباندن شما طی جراحی تزریق میشود.
چندین تکنیک وجود دارد که جراح ممکن است در جراحی بازانگیزی صورت از آنها استفاده کند. تکنیک مورد استفاده تعیین میکند که طی جراحی چه اتفاقی میافتد:
- در ترمیم میکروسکوپی عصب صورت، جراح اعصاب را به یکدیگر متصل میکند.
- در پیوند عصب بینصورتی (Cross-face nerve grafting)، از اعصاب سالم در سمت مقابل صورت برای حرکت دادن سمت مبتلا استفاده میشود. یک برش در سمت سالم صورت ایجاد میشود. سپس یک پیوند عصبی از پا برای رسیدن به انتهای عصبی در سمت مبتلا استفاده میشود. فیبرهای عصبی طی ۶ تا ۱۲ ماه رشد میکنند تا حرکت را به آن نواحی از صورت بازگردانند.
- در انتقال عصب ، جراح از بخشی از عصبی استفاده میکند که زبان را حرکت میدهد یا به یکی از عضلات جویدن عصبرسانی میکند. این عصب به عصب صورت متصل میشود.
- اگر توموری از سمت صورت برداشته شود، یک فاصله در عصب صورت ایجاد میشود. بخشهایی از یک عصب از پا برای پر کردن این فاصله استفاده میشود.
در جراحی انتقال عضله
اگر جراحی انتقال عضله داشته باشید، جراح بخش یا تمام عضلهای در ناحیه گیجگاهی شما که عضله تمپورالیس نام دارد را تغییر مسیر میدهد. این کار به ایجاد حرکت در صورت کمک میکند. ممکن است نیاز باشد عضلهای از بخش دیگری از بدن برای ایجاد عملکرد در صورت منتقل شود. این کار اغلب در دو مرحله انجام میشود. در مرحله اول، جراح بخشی از اعصاب سمت سالم صورت را برای ایجاد عملکرد در سمت مبتلا بهکار میگیرد. انتهای اعصاب به عصبی که از پا برداشته شده و به سمت سمت مبتلا هدایت شده، متصل میشود. در مرحله دوم، عضلهای از پا منتقل میشود.
در جراحی پیوند عضله
در جراحی پیوند عضله، که با نام بازانگیزی صورت با عضله گراسیلیس نیز شناخته میشود، جراح بخشی از عضله گراسیلیس را در ران بدون ایجاد ضعف در پای شما خارج میکند. شریان و وریدی که خونرسانی عضله را انجام میدهند و عصبی که عضله را کنترل میکند نیز خارج میشوند.
شریان و ورید عضله گراسیلیس به رگهای موجود در صورت شما متصل میشوند. عضله در سمتی از صورت شما قرار میگیرد بهگونهای که هنگام انقباض عضله باعث ایجاد لبخند شود. عصب عضله گراسیلیس به پیوند عصب بینصورتی، عصبی در عضله ماستر در گونه، یا هر دو متصل میشود.
لیفت صورت یا لیفت ابرو
ممکن است به لیفت صورت یا لیفت ابرو نیاز داشته باشید. این کار موجب جابهجایی گونهها یا ابروها برای ایجاد تقارن در صورت میشود. اگر پلک شما بر اثر فلج صورت تحت تأثیر قرار گرفته باشد، ممکن است برای کمک به بسته شدن پلک، وزنهای از جنس پلاتین یا طلا در پلک قرار داده شود. روشهایی به نام کانتوپکسی و پیوند تاندون به بازپوزیشن کردن پلک پایین کمک میکنند. یا ممکن است جراحی بازانگیزی پلک انجام شود که شامل انتقال عضلهای در گردن به پلک است؛ این روش انتقال پلاتیسما نام دارد.
انجام نوروکتومی انتخابی
در نوروکتومی انتخابی، جراحی شامل بریدن شاخههای خاصی از عصب صورت است. هدف این عمل، ریلکسکردن برخی عضلاتی است که احساس سفتی دارند و همچنین ضعیفکردن عضلاتی که در برابر لبخند مقاومت میکنند.گاهی شاخههای عصبرسان به پلکها بریده میشوند تا هنگام تلاش برای لبخند، پلکها بسته نشوند. اگر میوکتومی انتخابی همراه با نورولیز انتهایی انجام دهید، جراحی شامل تقسیم یک یا چند عضله صورت است.
محل برشها
تمام این جراحیها شامل ایجاد برشهایی هستند که در جراحی زیبایی صورت نیز استفاده میشوند. جای زخمها قابل مشاهده هستند، اما در نواحیای قرار داده میشوند که دیدن آنها دشوار باشد.
درمان غیرجراحی
یک درمان غیرجراحی برای فلج صورت شامل تزریق بوتاکس به عضله است. این روش که کمودنرویشن نام دارد، همراه با فیزیوتراپی تخصصی صورت انجام میشود که به شما کمک میکند دوباره یاد بگیرید چگونه عضلات صورت را حرکت دهید. این کار بازآموزی عصبی–عضلانی نامیده میشود.
پس از جراحی
پس از جراحی، در یک بخش ریکاوری استراحت میکنید. بسته به نوع جراحی که داشتهاید، ممکن است همان روز به خانه بروید، که به آن جراحی سرپایی گفته میشود. یا ممکن است مدتی را در بیمارستان بستری باشید.
اکثر جراحیهایی که نیاز به بستری دارند، معمولاً یک یا دو روز بستری لازم دارند. زمانی که پیوند عضله انجام میشود، ممکن است تا پنج روز در بیمارستان بمانید. این کار به تیم درمانی اجازه میدهد پیشرفت شما را تحت نظر داشته باشند و مطمئن شوند که عضله جریان خون مناسب دریافت میکند.
- پس از جراحی بازانگیزی صورت، ممکن است تورم، کبودی، بیحسی و مقداری ناراحتی در ناحیه جراحی تجربه کنید. برای کاهش درد پس از عمل، داروهایی به شما داده میشود. ممکن است آنتیبیوتیک نیز برای پیشگیری از عفونت تجویز شود.
- جراح به شما آموزش میدهد که چگونه از محل برشها مراقبت کنید. همچنین دستورالعملهایی درباره رژیم غذایی پس از جراحی و زمان بازگشت به فعالیتهای معمول دریافت خواهید کرد.
نتایج
سرعت دیدهشدن نتایج به نوع جراحی بازانگیزی صورت بستگی دارد. ممکن است برخی بهبودها را بلافاصله مشاهده کنید. برای مثال، یک وزنه پلکی بهسرعت باعث بهبود پلکزدن و راحتی چشم میشود. لیفت صورت یا لیفت ابرو پس از کاهش تورم، بهبود قابلمشاهدهای نشان میدهد.
با این حال، بسیاری از تکنیکهای بازانگیزی صورت نیاز دارند که عصبها به داخل عضله رشد کنند تا حرکت بازگردد. این موضوع در مورد ترمیم عصب، انتقال عصب و پیوند عضله صدق میکند. ممکن است ماهها طول بکشد تا بهبودها را مشاهده کنید. تیم درمانی بهطور دورهای با شما ملاقات میکند تا روند بهبود را ارزیابی کند.
جراحی بازانگیزی صورت میتواند برای افراد دچار فلج صورت بسیار تحولآفرین باشد. توانایی لبخندزدن و نشاندادن احساسات از طریق حالات چهره، ارتباط و تعامل با دیگران را بهبود میبخشد. این جراحی همچنین میتواند توانایی شما در بستن پلکها، خوردن و واضحتر صحبتکردن را بهبود دهد.
چگونه پزشک متخصص انتخاب کنیم؟
در انجام یک رویه یا پروسیجر زیبایی، چه جراحی و چه غیر جراحی، میتوان انتخاب صحیح پزشک را مهمترین عامل رضایت و موفقیت از آن پروسیجر زیبایی دانست. گاهی ممکن است ما تمایل به انجام یک رویه زیبایی داشته باشیم و با مراجعه به پزشک متخصص متوجه شویم که اصلاً گزینه مناسبی برای آن روش نیستیم.
احتمالاً در مسیر جستجو و انتخاب پروسیجر مورد نظرمان با نام چند پزشک آشنا خواهیم شد؛ باید اطلاعات مربوط به تخصص آن پزشکانِ محترم را فقط از طریق سامانه جستجوی اعضاء نظام پزشکی استعلام بگیریم زیرا هنوز هیچ منبع رسمی دیگری در ایران وجود ندارد که به صورت صحیح تخصصهای دقیق پزشکان محترم در آن ذکر شده باشد.
به یاد داشته باشیم که امنترین محل برای استعلام تخصص درمانگران محترم از همین سامانه است. پروفایلهای شبکههای اجتماعی و عناوین درج شده در آنها، وبسایتها و عناوین درج شده در آنها، حتی در وبسایت زیستلاین و ... منبع جامع و مناسبی برای استعلام تخصص صحیح پزشکان نیستند. به عنوان مثال ممکن است ما در روندِ انتخاب پروسیجر زیباییمان متمایل شویم از فردی که پزشک زیبایی است کمک بگیریم اما زمانی که اطلاعات ایشان را در سازمان نظام پزشکی استعلام بگیریم عنوان دیگری را مشاهده کنیم؛ زیرا هنوز در ایران تخصصی به نام پزشک زیبایی وجود ندارد و عنوان پزشک زیبایی همسو با مدارک دانشگاهی نیست.
پس خواهشمندیم برای استعلام نام پزشک و تخصص ایشان به سامانه جستجوی اعضاء نظام پزشکی مراجعه کنید.
مطالب این سایت صرفاً جهت اطلاعرسانی است و نباید به عنوان جایگزینی برای تشخیص، تجویز یا درمان پزشکی در نظر گرفته شود. برای مشکلات پزشکی، حتماً با پزشک متخصص مشورت کنید.
